Сынып сағаты 3-4 ұяшық «Қазақстанның мәдени мұра әлеміне саяхат»

Тақырып. Қазақстанның мәдени мұра әлеміне саяхат
Мақсаты: мейірімділік, махаббат, сұлулық сияқты құндылықтарды қабылдау арқылы халықтың мәдени мұрасының құндылығы туралы түсінік қалыптастыру.
Міндеттері: балаларды «халықтың мәдени мұрасы» ұғымымен таныстыру;
- өз халқының мәдени мұрасына қызығушылықты дамыту;
- аға ұрпақтың озық дәстүрлерін лайықты жалғастыруға деген ұмтылысты тәрбиелеу.
Сабақ уақыты:
Музыка.
-Балалар, қазақтың мақал-мәтелін оқып, осы сөздің мағынасын қалай түсінетіндеріңді айтыңдар.
«Болашаққа көз жүгірткен сайын, өткенді бағалаймыз!»
Бұл мәлімдеменің мағынасын қалай түсінесіз?
Адамзаттың болашағы онда өткен және бүгіннің қандай құндылықтары сақталатынына байланысты, сондықтан біздің сабағымыздың тақырыбы «Халықтың мәдени мұрасы»
– «Халықтың мәдени мұрасы» дегенді қалай түсінесіз?
(Бұл бізге ата-бабаларымыздан, яғни арғы аталардан қалған мұра)
Енді мен сендерді Абай Құнанбаевтың өлеңімен таныстырамын.
тыңдап болған соң ойланып, ұлы ойшыл бізге нені өсиет еткенін айтыңызшы?

Мен неше түрлі нәрселер айттым.
Ойланып отырып, оларды ұйқаспен байланыстырды.
Ар мен намысқа апарар жол
Және түзетуді көрсетті.

Сөйлеген сөзің мәнерлі екен.
Ол болашақтың даңқына қарай ағылады.
Ал біздің жанымыз тек біз үшін ғана емес
Жалқаулықтан сақтаңыз.

Сақта, халқым, сөз,
Алға жол көрсету.
Барлығымен өмір мерекесін қарсы алыңыз,
Жақсы, бірақ ештеңе емес.

-Абай нені өсиет етті?
(Абай махаббат, мейірімділік, сұлулық, даналық, татулық сияқты адами құндылықтардың мәні мен маңызын түсінуді өсиет еткен)
Жалпылау: халық даналығы сөз арқылы ұрпақтан-ұрпаққа беріледі. Сөздер ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан ән, өлең, ертегіге айналады. Біз халықтың мәдени мұрасын сақтауға ұмтылуымыз керек.
- Мұны қалай істей аламыз?
– Сіз мәдени мұраның сақшыларысыз ба?
Дәлелде. (Ән айту, он жылдан астам бұрын жасалған музыканы тыңдау, классикалық өлеңдерді оқу)
Мария Лисогубтың «Ертегі» картинасын қарастырайық.
- Сурет неге «Ертегі» деп аталады?
-Суреттегі кім? Немересі қайда? Ол не істеп жатыр?
Немересі әжесін қалай тыңдайды?
- Елестетіп көріңізші, әже не туралы айтып жатыр? (Мүмкін ол айтып жатқан шығар...)
Алғашқы ертегілерді кімнен естідің?
-Олардың есімдері кім? (Қаздар – аққу, қасқыр және жеті лақ. Колобок, Маша және аю)
Қандай ертегілер есіңізде қалды? Олар не туралы? Ертегілер сізге бір нәрсе үйрете ме?
Ертегіден қандай даналық түйдің?
(Мысалы, «Пряник» ертегісі нені үйретеді? «Қаздар – аққулар», «Алдар көсе»?)
-Оны халықтың мәдени мұрасы деп атауға бола ма?
Ертегілер қандай жанрға жатады?
- Ауызша халық шығармашылығына тағы не жатады, тізім.
(Мақал-мәтелдер, өлеңдер, әзілдер)
 «Мақал-мәтел жина» ойыны
Ит жақсы, тойған жері, Жылқышы – Отанда.
Ауыл маңында ит қасқырдан қорықпайды.
Жігіттің есімі еңбегімен асқақтайды.
Күш-қуаты жылқышыға, ісі қызға.
Еңбексіз өмір лаулаған от сияқты.
Атты қамшымен айдамай, сұлымен емде.
Осы мақал-мәтелдердің мағынасын қалай түсінесіңдер?
Бұл мақал-мәтелдер қайдан шыққан?
– Ол халықтың мәдени мұрасы ма?
Мәдени мұраға тек өлеңдер, ертегілер ғана емес, музыка да кіреді
Қорқыт туралы аңызды тыңдап, айтыңызшы, адамдар неге тек тыңдауға емес, Қорқыттың әуендерін еске түсіруге келген?
Қорқыттың суреті
Бір кездері Қорқыт жерінде өмір сүрген. Жастайынан адам өмірінің өткіншілігіне келісе алмай, еріксіз өліммен күресуді жөн санайды. Өз ойларымен қиналып, өлместік арманының жетегінде кеткен Қорқыт адамдарды тастап кетеді, бірақ барлық жерде және барлық жерде ол өлімді көреді: орманда - шіріген және құлаған ағаш оған өзінің өлімі туралы және Қорқұттың өзі үшін болмай қоймайтын ақырет туралы айтады; далада – күн астында солып бара жатқан қауырсын шөп оған дәл осылай айтады; тіпті құдіретті таулар да оған өздерін күтіп тұрған жойылу туралы айтып, Қорқұтты да дәл сондай ақырзаман күтіп тұрғанын айтады. Осының бәрін көріп, естіген Қорқыт жалғыз өзі азаптаған шырғайды – алғашқы қобызды шыршадан ойып алып, бауын тартып, азапты ойы мен сезімін төгіп-төгіп ойнай бастайды. Ол осы әуендерге бүкіл жан-дүниесін салып, оның ішекті ғажайып үндері жер-жерде естіліп, адамдарға жетіп, оларды баурап алып, баурап алды. Содан бері Қорқыт әуендері мен оның жасаған қобызы жер шарын шарлап, Қорқыт есімі қобыздың қылында, халық жүрегінде мәңгілік сақталды.
-Неліктен жұрт Қорқыттың әуендерін тыңдау үшін ғана емес, есте сақтау үшін де келді?
Ирина Яреманың гобеленін қараңыз.
-Кілемде не бар?
Бұл заттар не үшін?
Бұл өнер туындысы қандай ұлттық салт-дәстүрлерден хабар береді?
(Қонақ келгенде достархан жауып, шәй, қымыз ішеді, түрлі тағамдар қойылады, жиын-тойлар музыкалық аспапта ойналады, ән шырқалады)
Мұнда домбыра ішектері де естілетін музыка тыңдаймыз.
«Домбыра» поэмасы
Атам маған домбыра сыйлады
Жіптерді түрту:
«Немере, мен жіптердің даналығын сеніп тапсырамын,
Сіз енді қорғаушысыз!
Әй, домбырам, домбырам,
Жүрегімді басамын,
Бірінен соң бірі шырылдаған жолдар
Мен қайтадан аударып жатырмын.
Менің домбырам ойнайды
Уақыт куә.
Сосын мен естимін
Ғасырлар үндері.
Бұрынmbra - ең маңызды құрал
Әдемі, жұмсақ дауысты.
Қолыңызбен жіптерді ұстағанда
Сіз ежелгі әлемге тасымалданасыз.
Онда сезімталдық, қуаныш, мейірімділік бар
Және барлық үндестіктер - сұлулық!
Сонда ол мұңаяды, сосын күледі!
Дыбыстардың барлық сүйкімділігі оған берілген
Және ол бізге керемет сыйлайды.
-Не естідім деп ойладың?
Біз көптеген музыкалық шығармаларды сирек естиміз немесе олар бірте-бірте халықта ұмытылады. Бірақ республикада көне қолөнерді сөзбе-сөз қайта жаңғыртып, әдет-ғұрыпты еске түсіріп, салт-дәстүрді жаңғыртып, оларды қазіргі мәдени өмірдің контекстіне әдетте енгізетін адамдар бар. Сондай еңбектердің бірі – ортекеңнің тарихы.
Ертеде қазақ халқында Ортеке деген ешкі қуыршақ болған. Көптеген аңыздар ойыншықтың шығу тегі мен атымен байланысты.
Бұрын қазақтар малға шөп дайындайтын. Бірақ жабайы ешкілер шөпке жақындамауы үшін үйінділердің айналасын шұңқыр қазған. Шөпке жақындай бергенде ешкілер шұңқырға түсіп кетті. Олар тұзаққа түсті, олар әртүрлі секірулер жасап, секіруге тырысты. Олардың секірулерін тамашалаған қазақтар суретшінің саусақтарына ілінетін жануар ойыншығын ойлап тапты. Музыкалық аспапта ойнай отырып, бұл ойыншық секіруді еске түсіретін әртүрлі қозғалыстарды жасайды. Суретші аспапта ойнай отырып, ойыншықтың қозғалыс қарқынын белгілейді.
Бейне көру
Ешкі мүсіні - қазақтар үшін ежелгі тотем.
Қалай ойлайсыз, бұл туындыны мәдени мұра деп санауға болады ма?
 Қорытынды: халықтың мәдени мұрасы қандай?